در لوزان چه اتفاقی افتاد؟
حمید بعیدی‌نژاد مدیرکل سیاسی و بین‌المللی و مدیر اداره امور خلع سلاح وزارت امور خارجه و از اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای است که بیشتر به عنوان مسئول تیم ایرانی در مذاکرات کارشناسی شناخته می‌شود.در روزهای پس از تفاهم لوزان که بحث و بررسی‌های کارشناسی در باره این تفاهم همچنان موضوع اصلی رسانه‌های ایران است و نیز در آستانه روز ملی فناوری هسته‌ای، بعیدی‌نژاد مهمان تابناک بود و به مهم‌ترین ابهامات در باره تفاهم لوزان و آینده مذاکرات هسته‌ای پاسخ گفت.
متن این گفت و گو را در ادامه می‌خوانید:
در لوزان چه اتفاقی افتاد؟
در لوزان ما به راه حل های لازم جهت حل و فصل موضوع هسته ای دست پیدا کردیم؛ اما چیزی از متن برنامه جامع نگاشته و یا تفاهم نشد. در واقع قرار است بر اساس راهحلهای به دست آمده کلیات و جزئیات توافق نگارش شود. بیانیه خانم موگرینی و آقای دکتر ظریف چشم اندازی کلی از راه حل های به دست آمده را ترسیم می‌کند.
با این تفاسیر آیا امکان تغییر در جزئیات راه‌حل‌ها وجود دارد یا خیر؟
راه حل ها توافق شده‌اند ولی هنوز تدوین نشده‌اند، لذا هنوز طرح موضوع تفسیر موضوعیت ندارد. یک بیانیه مطبوعاتی صادر شده است که مبین یک تصویر اجمالی و کلی از راهحلهای بدست آمده است. بیانیه‌های مطبوعاتی اسنادی نیستند که الزام‌آور و یا واجد تمام اجزای تفاهم اطراف مذاکره‌کننده و یا تفاهم باشند.
پس فکت شیت امریکایی ها چیست؟
فک‌شیت امریکا یک روایت امریکایی از راه‌حل‌ها است که به هیچ وجه مورد پذیرش ایران نیست و بین ما و امریکا هم مشترک نیست.
آیا با این بیانیه می‌شود گفت که توافق دومرحله‌ای شده است؟
این دست‌یابی به راه‌حل‌ها به هیچ وجه به معنای توافق دو مرحله‌ای بر روی کلیات و جزئیات نیست. چرا که بر روی هیچ چیز توافق نشده و راه‌حل‌ها تدوین نشده اند. تا ۱۰ تیرماه است که بر روی جزئیات و کلیات توافق می‌شود و نگارش و تدوین به اتمام می‌رسد.
یکی از موضوعات روزهای اخیر این است که ایا واقعا تحریمها یکجا لغو خواهد شد؟
بر اساس راه حلی که به دست آمده، تحریمهای اتحادیه اروپا در روز اجرای توافق لغو خواهد شد. تحریم های شورای امنیت هم به طور روشن تفاهم شده که در روز اجرای برنامه جامع لغو خواهد شد و تردیدی در این خصوص وجود ندارد.
تحریم های آمریکا دو نوع است؛ اولی تحریم هایی که مبتنی بر دستور رئیس جمهور امریکاست که این نوع تحریم ها هم بر اساس راه حل به دست آمده لغو خواهد شد، اما تحریم های نوع دوم که تحریم کنگره است؛ نمی توان انتظار داشت که رئیس جمهور آمریکا موضوع لغو تحریم ها را به سرعت به کنگره ببرد. بر اساس راه حل های به دست آمده اجرای تحریم های کنگره متوقف خواهد شد. چرا که بر اساس قانون اساسی امریکا رئیس جمهور امریکا این اختیار را دارد که اجرای مصوبات کنگره را متوقف کند. این که دولت اوباما چگونه می خواهد این اقدامات را انجام دهد جزو قانون داخلی آمریکاست وبه ایران ربطی ندارد، این بحث داخلی امریکا است.
این در حالی است که امریکا و اروپا از ابتدا می گفتند که ما در دو مرحله تحریم ها را بر می داریم. ابتدا تعلیق و بعد لغو می‌کنیم. این یک تحول کاملا جدیدی است و اتحادیه اروپا مرتبا تاکید می‌کند که آنها این را بعنوان یک امتیاز به کشورمان پذیرفته اند که همه تحریم ها را در همان مرحله اول لغو کنند. بر اساس راه‌حل های به دست آمده با برداشته شدن تحریمها تمام پول های مسدود شده ایران نیز آزاد خواهد شد.
عده ای مطرح می کنند حتی بعد از توافق برخی تحریم ها باقی خواهد ماند؟
مذاکرات صرفا در موضوع هسته‌ای بوده است. بنابراین طبیعی است که تحریمهای ایران در سایر موضوعات غیر هسته‌ای همچنان باقی باشد. بسیاری از اختلافات ما با غرب و آمریکا که برخی از آنها هم راهبردی هستند بر جای خود باقی است. اما لازم نیست نگران باشیم. حجم آن تحریمها، ابعاد آن نوع تحریمها با تحریمهای نوع هسته ای خیلی متفاوت است. اضافه بر این بر اساس راهحلهای توافق شده آنها اجازه ندارند، تحریم های هسته‌ای که لغو می شوند را به بهانه های واهی دیگری نظیر حقوق بشر دوباره وضع کنند
ایا امکان نقض تعهدات توسط رئیس جمهور بعدی امریکا وجود دارد؟
در این مورد دو نکته قابل ذکر است:
۱- این یک تفاهم نهایی میان ایران و (۵+۱) است. بنابراین به عنوان یک احتمال امکان نقض تفاهمات از سوی هر یک از طرفها امکان وقوعی دارد، هر چند با در نظر گرفتن واقعیتهای سیاسی امکان آن بسیار ضعیف است ، آنها این مسیر سخت و دشوار را نیامده اند که بخواهند به سادگی تفاهم بدست آمده را نقض کنند. ولی به هر صورت نقض تعهدات امری غیرممکن نیست البته احتمال نقض تعهدات از سوی ایران نیز یکی از نگرانی های طرف مقابل هست.
۲- ضمانت اجرای این توافق قطعنامه فصل هفتمی شورای امنیت خواهد بود. شورای امنیت این توافق جامع را در چارچوب یک قطعنامه فصل هفتمی تصویب و همه کشورها را ملزم به اجرای این توافق می‌کند. رئیس‌جمهور آینده امریکا اگر بخواهد از این توافق خارج شود؛ به قطعنامه الزام آور فصل هفتم منشور عمل نکرده است. در واقع ضمانت اجرای توافق جامع، تصویب قطعنامه جدید ذیل فصل هفتم و لغو قطعنامه‌های سابق علیه ایران است.
آیا بحثی در مورد موضوعات موشکی و تحریمهای موشکی علیه ایران شده است؟
هیچ بحثی در تفاهم جامع در خصوص توان موشکی کشورمان نشده است. چرا که تاکید کرده‌ایم فقط در موضوعات هسته‌ای مذاکره می‌کنیم. اما در مورد موشک‌هایی که کلاهک هسته‌ای حمل می‌کنند چون اصلا جزء برنامه دفاعی و موشکی جمهوری اسلامی نبوده ؛ در آن خصوص هم در متن برنامه جامع مقررات محدود‌کننده و نظارتی نخواهد بود. ایران به عنوان یک موضع اصولی همواره تاکید نموده است که وارد بحث در خصوص توان دفاعی خود نخواهد شد و موشک از مصادیق بارز این موضع است.
آیا قابلیت بازگشت اقدامات ایران در صورت توافق نهایی و نقض تعهد از سوی طرف مقابل وجود دارد؟
یکی از موضوعات مورد بحث و مهم این است که هریک از طرفین در صورت نقض تعهدات از سوی هر کدام از طرفها به روند قبل باز می گردند. قابلیت بازگشت اقدامات ایران کاملا امکان‌پذیر است و در مدت زمان کمی ایران می تواند به فعالیت‌های سابق خود باز گردد.
بازگردیم به موضوعات هسته ای، در این راه حل جامع وضعیت فردو چگونه خواهد بود؟
در حالی که غربی ها از ابتدا خواهان بسته شدن فردو بودند، بر اساس این راه حل‌های به دست آمده فردو به یک مرکز فعال و پیشرفته تبدیل خواهد شد. در یک بال فردو بیش از ۱۰۰۰ سانتریفیوژ باقی خواهد ماند که از آن میان دو زنجیره نیز در حال گردش خواهد بود. بخش دیگری از فردو نیز به تولید ایزوتوپ های پایدار که مصارف مهمی در پزشکی، صنعت و کشاورزی دارند اختصاص می یابد. همچنین فردو به علت ویژگیهای خاص خود می تواند با جلب همکاریهای علمی بین المللی میزبان پژوهشهای عالی فیزیک هسته‌ای شود. بر این اساس مرکز تحقیقات عالی فیزیک هسته ای و فن‌آوری در فردو تاسیس خواهد شد. این سرنوشت تاسیساتی خواهد بود که اصرار داشتند تعطیل شود.
وضعیت غنی سازی ایران چگونه خواهد بود؟
غنی سازی ایران نه تنها تداوم می یابد بلکه تثبیت می‌شود. اهمیت این تثبیت غنی سازی را نباید دست کم گرفت. تمامی فشارها و تحریم ها علیه کشور در این دوره به دلیل برنامه غنی‌سازی بوده است. متاسفانه حالا که این دستاورد مهم برای کشور بدست آمده است عده ای در صددند آنرا کم‌رنگ نشان دهند. تاکید می‌کنم که هر گونه محدودیت مطرح شده در خصوص غنی سازی ایران برای ۱۰ سال خواهد بود و آمریکایی ها هم در مواضع اعلام شده خود این موضوع را تایید کرده‌اند.
اما ذخایر مواد غنی شده ما مجموعا نزدیک به ۱۰ تن است که قرار است به صفحه سوخت و بعد مجتمع سوخت هسته‌ای تبدیل شوند و در چارچوب همکاری با روسیه برای استفاده در نیروگاه بوشهر به کار گرفته شوند و یا حتی توسط کشورمان با قیمت جهانی به دیگر کشورها صادر شوند و در قبال آن اورانیوم طبیعی تهیه شود. البته در طول مدت توافق جامع همواره حدود ۳۰۰ کیلوگرم از این ذخایر در هر زمان برای برنامه های جاری در اختیار سازمان انرژی اتمی خواهد بود. تفاهمی که بدست آمده است حاصل تلاشهای زیادی در مذاکرات بوده است. یکی از خط قرمزهای همیشگی ما این بوده است که ذخایر اورانیوم غنی شده را هر چند تحت نظارت آژانس از کشور خارج ننمائیم. در مذاکرات متعدد نهایتا به ایده های جدید دست پیدا کردیم که یا اورانیوم را در بازارهای بین المللی صادر و یا ان را تبدیل به صفحه سوخت نمائیم. با این روند ایران به یکی از صادرکنندگان اورانیوم غنی شده در جهان و به یکی از تولیدکنندگان سوخت هسته‌ای تبدیل می‌شود که خود اهمیت بسیاری خواهد داشت.
تعداد ماشین ها در طول این ده سال چند عدد خواهد بود؟
تعداد کل ماشین های نصب شده در برنامه ما حدود ۲۰۰۰۰ ماشین است که از این میان نزدیک به ۹۰۰۰ از این سانتریفیوژها در حال غنی سازی هستند و بقیه هنوز فعالانه وارد سیکل غنی‌سازی نشده‌اند. بر اساس راهحلهای به دست آمده از مجموعه حدود ۹۰۰۰ ماشین فعال تعداد بیش از ۶۱۰۰ ماشین حفظ و نگهداری میشوند که از این تعداد بیش از ۵۰۰۰ سانتریفیوژ در نظنز ادامه فعالیت غنی سازی خواهند داد. از سوی دیگر در فردو نیز بیش از ۱۰۰۰ سانتریفیوژ خواهیم داشت. سیاست اروپا و امریکا اصولا آن است که برای کشوری در دنیا غنی‌سازی را نپذیرند. حتی شاه هم تلاش زیادی کرد که غنی سازی داشته باشد اما به او هم اجازه داده نشد که برنامه غنی‌سازی داشته باشد. آنها حتی به دیگر کشورهای پیشرفته دارنده نیروگاههای هسته ای متحد خود مانند کره جنوبی هم اجازه انجام غنی سازی نداده‌اند.
در مورد آب سنگین اراک وضعیت چگونه است؟
یکی از موضوعاتی که به مثابه خط قرمز طرف مقابل بوده است پذیرش ماهیت آب سنگین اراک بود که خواستار تبدیل راکتور آب سنگین اراک به آب سبک بودند. ما هم اصرار داشتیم که ماهیت راکتور آب سنگین اراک که توسط مهندسین ایرانی طراحی و ساخته شده است آب سنگین باقی بماند. با طرح جدید و بازطراحی این راکتور که در این میان دست پیدا کردیم موفق شدیم منطق خود را بر طرف مقابل دیکته کنیم. با اجرای این طرح بدیع که بر اساس آن قلب راکتور اراک بازطراحی می شود و میزان پلوتونیوم آن کاهش پیدا می‌کند راکتور اراک ماهیت اب سنگین خودش را حفظ می‌کند و از سوی دیگر کارایی آن نیز افزایش پیدا می‌کند. این راه حل را بیش از همه مدیون خلاقیت ریاست محترم و دانشمند سازمان انرژی هسته ای جناب آقای دکتر صالحی هستیم. متاسفانه زبان بنده در خصوص توان علمی به کار گرفته در این طرح قاصر است. انشاالله روزی برسد که در یک محیط آرام و به دور از هیاهو بتوانیم گزارشی از نبوغ علمی مهندسی ایرانی در این خصوص تقدیم کنیم.
آیا در این راه حل ها فکری در مورد همکاریهای بین المللیدر موضوع فناوری هسته ای انجام شده است؟
در مورد تولید ایزوتوپ ها و رادیو داروها، طراحی و احداث نیروگاههای آب سبک و راکتورهای تحقیقاتی ، و دیگر زمینه های متنوع صنعت هسته ای کشورهای (۵+۱) حاضر به همکاری گسترده هستند و بحثهای خوبی در این زمینه انجام گرفته است.
نقش نظارتی آژانس بین المللی انرژی اتمی در توافق جامع چگونه خواهد بود؟
وظیفه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مرحله اول تایید اجرای اقدامات هسته‌ای ایران است. در واقع آژانس انجام اقدامات ایران بر اساس توافق نهایی را تایید خواهد کرد. یکی از راهکارهای به دست آمده این است که در مرحله اول ایران پروتکل الحاقی را به صورت داوطلبانه اجرا می‌کند تا در مرحله نهایی توسط مجلس به تصویب برسد.
میزان بازرسی ها چگونه و تا چه حد امکان سو استفاده خواهد بود؟
احتمال اینکه نظام بازرسی ها مورد سوء استفاده قرار گیرد هست و این موضوع دغدغه بسیاری از کشورها است و صرفا مختص ایران نیست. اما این اطمینان وجود دارد که بر اساس راه حل های به دست آمده آژانس نتواند چنانچه برخی دوستان ابراز نگرانی کرده‌اند، به بهانه‌های واهی به سایت های غیرمرتبط مانند تاسیسات نظامی ما دسترسی داشته باشد. وظیفه آژانس نظارت بر فعالیت های اتمی است بنابراین به عنوان یک اصل در جایی که فعالیت هسته‌ای انجام نمی‌شود امکان بازرسی وجود نخواهد داشت، مگر آنکه نگرانی خاصی از نقض تفاهم آینده در دست باشد. در مجموع در قالب راه حل بدست آمده رویه مشخص و فرآیند معقولی برای پرداختن به موضوع تعریف خواهد شد و موضوع تنها به قضاوت آژانس واگذار نخواهد شد.
زمان اجرای این توافق کی خواهد بود؟
در مورد اجرای توافق نگرانی وجود ندارد؛ چرا که دو طرف تجربه لازم را در اجرای تفاهم ژنو به دست آورده اند. بعد از تفاهم نهایی در ۱۰ تیر دو طرف به زمانی نیاز دارند تا بتوانند اقدامات آماده سازی لازم را انجام دهند. وقتی دو طرف به روز موعود که در قطعنامه شورای امنیت هم ذکر می شود رسیدند ایران و طرف های مقابل در یک زمان و بصورت همزمان همه اقدامات را اجرایی می‌کنند. بر اساس قطعنامه شورای امنیت تمام قطعنامه های ظالمانه سابق لغو می شود. در این قطعنامه گفته می‌شود که با اجرای این توافق همه تحریم برداشته می‌شود.
سخن آخر؟
مجموعا باید بگویم که راه‌حل‌هایی که برای حل موضوع هسته‌ای ایران بدست آمده‌اند همه راهحلهای منصفانه و خوبی هستند که البته در یک مذاکره پیچیده در این مدت طولانی مذاکره بدست آمده‌اند. در مذاکره بدیهی است که شما به صد در صد خواسته‌های خود نمی‌رسید بلکه باید به راه حلی برسید که طرف مقابل هم از شما بپذیرد. ولی خوشبختانه به لطف مقاومتهای شجاعانه ملت ایران ما با قدرت مذاکره کرده‌ایم و امروز هم از این راهحلهای به دست آمده دفاع می‌کنیم و افتخار داریم که همه خطوط قرمز ایران را رعایت نموده‌ایم. بی شک راهحلهای به دست آمده منافع ملی کشورمان را تامین و حقوق هسته‌ای ما را تضمین می‌کند.
این عزت ملت ایران که ما در مذاکرات تنها به عنوان نمایندگان کوچکی از آنها افتخار حضور داریم، ثمره خون شهدا و مجاهدتهای تمامی اقشار ایران برای اعتلای کلمه حق است. در این میان نقش شهدای دانشمند هسته ای به سان ستاره ای درخشان در فضای معنوی کشور می‌درخشد.
روز ملی فن‌آوری هسته‌ای را به ویژه خدمت خانواده شهدای هسته ای و دانشمندان تلاشگر هسته ای کشورمان تبریک می‌گویم./منبع:تابناک
